ทวารวดี (Dvaravati) คืออาณาจักรโบราณของชาวมอญในดินแดนประเทศไทยช่วงพุทธศตวรรษที่ 11-16 (ประมาณศตวรรษที่ 6-11) เป็นศูนย์กลางอารยธรรมและพุทธศิลป์ยุคแรกๆ ในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา มีลักษณะเด่นที่ศิลปะพระพุทธรูปปางต่างๆ เช่น ปางแสดงธรรม (ที่พระปฐมเจดีย์) และการนับถือพุทธศาสนาเถรวาท ผสมผสานกับฮินดู มีชื่อเสียงด้านการค้าและวัฒนธรรมที่รับอิทธิพลจากอินเดีย และถือเป็นรากฐานสำคัญของรัฐไทยในยุคต่อมา.
ลักษณะเด่นของทวารวดี
- ยุคสมัย: ประมาณพุทธศตวรรษที่ 11-16 (คริสต์ศตวรรษที่ 6-11).
- ศูนย์กลาง: มีหลายเมือง เช่น นครปฐม, อู่ทอง, ศรีเทพ.
- ชนชาติ: เชื่อว่าเป็นของชาวมอญโบราณที่อพยพเข้ามา.
- ศาสนาและความเชื่อ: พุทธศาสนาเถรวาทเป็นหลัก, พบหลักฐานพุทธมหายานและฮินดู (ไศวะ-ไวษณพ) ด้วย.
- ศิลปะ: ต้นกำเนิดพุทธศิลป์สยามประเทศ (ศิลปะทวารวดี) ที่มีลักษณะเฉพาะ เช่น พระพุทธรูปปางแสดงธรรม, การสร้างเมืองแบบมีคันดินและคูน้ำ, เทคโนโลยีชลประทาน.
- ความหมาย: คำว่า “ทวารวดี” มาจากคำว่า “ทวาร” (ประตู) และยังเป็นชื่อเมืองของพระกฤษณะในมหาภารตะ.
- ความสำคัญ: เป็นยุคแรกๆ ของรัฐที่มีการพัฒนาอย่างมีอารยธรรมในดินแดนไทยก่อนสุโขทัย.
ความเชื่อมโยงกับปัจจุบัน
- โบราณสถาน: โบราณวัตถุและโบราณสถานทวารวดีพบได้ตามจังหวัดต่างๆ ทั่วประเทศ (นครปฐม, ราชบุรี, สุพรรณบุรี, ลพบุรี, ปราจีนบุรี, เชียงใหม่, สุราษฎร์ธานี).
- ศิลปะ: ศิลปะทวารวดีเป็นรากฐานของพุทธศิลป์ที่แพร่ขยายไปยังภูมิภาคอื่นๆ และส่งอิทธิพลต่อยุคหลัง.